Periaaseq

Qallunaat ilisimasallit ataatsimiititaliaannit piitsuussutsimut nassuiaat Naatsorsueqqissaartarfimmit atorneqarpoq. Aningaasaatikilliortutullu inissisimaneq ima nassuiarneqarpoq:

 

·         ”Innuttaasunut allanut sanilliullugu innuttaasoq imaluunniit ilaqutariit ajornakusoornerusumik inuunermi atugaqarnerat,

·         taamatullu inissisimaneq pissakilliornermik pissuteqartoq,

·         pingaartumik aningaasaqarnikkut. Inissisimaffik ataavartoq, inuup imaluunnit ilaqutariit namminneerlutik allanngortissinnaanngisaat imaluunniit namminneerlutik allanngortitsisinnaanermut periarfissaat killilik”[1].

 

Aningaasaatikilliortunut nassuiaat qallunaat piitsuussutsimut killigititaat tunngavigalugu atornissaanut piareersarneqarpoq. Nassuiaammilli atuineq qallunaat nassuiaataannik allaaneruvoq Kalaallit Nunaanni misissuinermi nalunaarsuutit atorneqarsinnaasut, inatsisitigut assigiinngissutsit kiisalu kisitsinerup ajornaatsuunissaa pissutigalugit.

 

Kalaallit Nunaannilu innuttaasunut misissuinermi aningaasaatikilliortutut naatsorsorneqassangaanni ataani pineqartut inissisimaffigineqartariaqarput:

 

•         Ukiuni tulleriinni pingasuni isertitat atoriaannaat isertitanut killigititap ataani inissisimanerat.

•         Meeqqat atuarfiannit qaffasinnerusumik piginnaasaqalersitsisussamik ilinniakkamik ingerlatsinnginneq imaluunniit meeqqat atuarfiannit qaffasinnerusumik piginnaasaqalersitsisussamik ilinniartumik inersimasumik ilaqutaqannginneq [2].

•         Utoqqaat illuanni, paaqqinnittarfimmi imaluunniit innarluutilinnut angerlarsimaffimmi najugaqannginneq.

 

Tunngavilersuutit ataani itisilerneqarput.

 

Isertitanut nassuiaat

Aningaasaatikilliortutut inissisimaneq ukiumut isertitat atoriaannaat tunngavigalugit aalajangerneqarpoq (isertitat akileraaruseriikkat isumaginninnermilu nuussinerit ilanngullugit). Piffissami pineqartumi atuisinnaanermut periarfissanut isertitat atoriaannaat uuttuutigineqarput.

 

Taamaattoq isertitat atoriaannaat atuisinnaanermut tamakkiisumik periarfissiinngillat. Pingaartumik inuiaqatigiinni ikinnerusuni nalilersorneqarpoq nammineq atugassanik aalisarneq piniarnerlu aningaasaqarnermut pingaaruteqartuusut. Saniatigut pisortat ikiorsiissutinik aaqqissuussaqarput, atuisinnaanermut pingaaruteqartunik, isertitanullu atoriaannarnut ilanngullugit naatsorsorneqanngitsunik. Tassani pineqarput ass. Ulluunerani paaqqinnittarfinni inissaqartitsineq namminerlu angerlarsimaffimmi ikiorteqarneq, inissiani attartortakkani ineqarnermut tapiissutit assigalugit isertitani atoriaannarni ilanngullugit naatsorsorneqanngitsut.

Ilaqutariit aningaasaatikilliortut amerlanertigut Pisortanit ikiorsiissutit pillugit Inatsisartut peqqussutaat nr. 15, 20. november 2006-imeersoq tunngavigalugu ikiorserneqartarput. Inatsit malillugu ikiorsiisarnerni pisortani allaffissornikkut aammalu nalunaarsuinermi periaatsit assigiinngitsut ilaqutariit akornanni aammalu pisortanit ulluunerani ornittakkanut, eqqagassalerinermut il.il. atatillugit ilaqutariit ataasiakkaat isertitaannut nalunaarsorsimasunut sunniuteqarsinnaapput.

 

Taamatuttaaq meeqqanut akilersuutit tigusisussap inuuniarneranut sunniuteqarsinnaapput. Akilersuutinik A-nik tunniussisarneq (akilersuutinut tapit) meeqqap isertitaanut nalunaarsorneqartanngilaq taamatullu ilaqutariit isertitaannut kisitsinermi ilaatinneqarani. Akilersuut nalinginnaasoq meeqqamut ataatsimut ukiumut 12.000 kr.-nik annertussuseqarpoq.

 

Ilaqutariit, inoqutigiit naligiissitsinerlu

Isertitat uuttuutinut tulluarsarlugit aningaasartuutinut annerusunut soorlu ineqarnermut akiliummut, imermut, kallerup inneranut, kiassarnermut, sillimmasiinermut, nerisassanut il.il. naatsorsorneqarput.

 

Naatsorsueqqissaartarfik ilaqutariit kisitsisitigut paasissutissaannik suliaqarnikuuvoq, tassani inoqutigiit akornanni ilaqutariinnermi qanoq atassuteqarnerit aallaavigalugit inoqutigiit ilaat ilaqutariinnut arlalinnut immikkoortiterneqarput.

 

Innuttaasoq kinaluunniit inunnik nalunaarsuiffimmut ulloq unnuarlu najugaqarfimminik nalunaarutiginnittussaaavoq. Taamaakkaluartoq innuttaasut najugaqarfinnut paasissutissat tamakkiisuunatillu kukkuneqajuitsuunngillat.

 

Ukiup naanerani pineqartup ilaqutariinnut atassuteqarfigisaanut isertitai atassuserneqartarput. Ilaqutariinnut naatsorsuinermi piffissaq misissuinerup inernerinut sunniuteqarsinnaavoq. Assersuutigalugu innuttaasut ukiup ingerlanerani angerlarsimaffimmiit allamut nuussimasut imaluunniit avissimasut misissuinermi isertitakitsunut ilanngunneqarsinnaapput, ilaqutariinnermi allanngortoqarnerata kingunerisaanik, ukiup annerpaartaani pineqartoq ilaqutariinni isertitakkaani inissisimasimagaluaq.

 

Isertitat nalilersornerini ilaqutariit annertussusaat katitigaanerallu aallaavigineqarput (isertitat naligiissinnerat). Ilaqutariit ataatsimut aningaasaqartuunerat aammalu angerlarsimaffimmi annertuunik ingerlatsinermi atuinermi iluaqutissartaqarnera pissutigalugu. Ilaqutariit isertitaat isertitanut kisitsisitigut paasissutissalerinermi OECD-p malittarisassai malillugit naligiissinneqarput.

 

Isertitat naligiissinnerat ilaqutariit tamakkiisumik isertitaat ilaqutariit katitigaanerisa uuttuutaannik naleqqussakkamik agguarneqarluni kisinneqarpoq. Ilaqutariinni inersimasoq siulleq (14-it sinnerlugit ukiulik ) 1-imik uuttuuteqarpoq. Ilaqutariinni inersimasoqarsimappat allanik, inersimasut allat tamarmik immikkut 0,5-imik uuttuuteqartinneqartarput meeqqallu tamarmik immikkut 0,3-mik uuttuuteqartinneqarlutik. Taamaasilluni ilaqutariit immikkut tamarmik naligiissitsinermut uuttuutaat katillugit kisinneqarput. Ilaqutariit marlunnik inersimasortallit pingasunillu meerartallit 1+0,5+0,3+0,3+0,3 = 2,4-rimik naligiissitsinermut uuttuuteqarput. Ilaqutariinni isertitat 300.000 kr.-usimappata isertitat naligiissinnerat 300.000 kr./2,4 = 125.000 kr.-usimassapput, inersimasup kisimiittut isertitaanut sanilliunneqarsinnaalluni.

Isertitanut killigititaq

Isertitanut killissarititaq qallunaat misissuineranni inuit isertitaasa atoriaannaat agguaqatigiissinneranni 50 pct.-iannut inissinneqarsimavoq. Agguaqatigiissinnerat tassaavoq isertitat annertussusiisa qaffasissusaanni qeqqani annertussuseq, affaaniipput isertitaqarnerusut aammalu affaani isertitakinnersut.

 

Aningaasaatikilliortutut taaneqassagaanni ukiuni tulleriini pingasuni isertitanut killissarititaq ataallugu isertitaqartuusimasariaqarpoq.

Isertitanut kisitsisitigut paasissutissat malillugit Kalaallit Nunaanni isertitat naligiinnginnerusumik inissisimapput Danmarkimilu agguaqatigiissillugu isertitanit aamma appasinnerusumik inissisimallutik. Taamaattumik Kalaallit Nunaanni isertitanut killigititap isertitat agguaqatigiissinnerisa 50 pct.-iannik annertunerunissaa tunngavilersuutigineqarsinnaavoq. Tamannalu tunngavigalugu killigititanik marlunnik, isertitat agguaqatigiissinnerini 50 aamma 60 pct.-inik, suliaqartoqarpoq.

 

Kalaallit Nunaanni misissuinermi isertitat agguaqatigiissinneri ukiunut ataasiakkaanut kisinneqarput, allanngorarnerit assigiissaarniarlugit qallunaat misissuineranni isertitat agguaqatigiissinneri ukiuni pingasukkaani kisinneqarsimasut akerliannik. Kalaallillu Nunaanni misissuinermi periaaseq tamanna atoruminarsarlugu toqqarneqarpoq, agguaqatigiissitsinerillu tulleriiaat piffissap ingerlanerani isertitakitsut amerlassusaannut sunniuteqanngitsutut nalilerneqarmat.

 

Takussutissiaq 7. misissukkat amerlassusaanni isertitat agguaqatigiissinnerat (isertitat naligiissinnerat)

	2017	2018	2019	2020	2021
	kr.
Ilaqutariit isertitaat atoriaannaat naligiissitat	150.442	150.444	155.814	162.056	167.468

Nalunaarut: Ukiuni tulleriinni pingasuni misissuiffiusuni ukiumi kingullermi isertitat agguaqatigiissinnerat atorneqarpoq.

 

Pisuussutit

Qallunaat misissuineranni pineqartut 100.000 koruunit sinnerlugit pisuussutillit (2010-minngaanneersut) piitsutut taaneqanngillat. Massakkuugallartoq Naatsorsueqqissaartarfik nalunaarsuutinik tulluartunik inuit pisuussutaannut tunngasunik eqqortunik suliaqarnissamut periarfissaqanngilaq, tunngavigineqartorlu tamanna kalaallinut misissuinermi ilanngunneqanngilaq. Tunngavilersuutip ilanngunneqannginnera misissuinerup inernerinut annerusumik malunnaateqannginnera naatsorsuutigineqarpoq, ilaqutariit ataatsikkut isertitakitsut annertuunillu pisuussutillit arlaqanngissorineqarmata.

 

Paaqqinnittarfinni najugallit

Utoqqaat illuini paaqqinnittarfinni innarluutillillu angerlarsimaffiini najugallit utoqqalinerni siusinaarlunilu soraarnerussutisiaqartuugajupput. Inatsimmi aalajangersagaavoq soraarnerussutisiallit inissiisarfinni najugaqartut aningaasanik tunngaviusunik pisartagaqassasut, kaasarfimmiunik taallugit, inissiisarfimmilu najugaqarnermut akiliisassanngitsut.

 

Taamatuttaaq inissiisarfinni najugallit naliginnaasumik isertitakitsuupput, nerisaqarnermut ineqarnermullu akiliisannginnamik. Taamaattumik misissuinermi matumani aalajangerneqarpoq innuttaasut inissiisarfinni najugallit imaluunniit misissuinermi piffissaliussap naanerani inissiisarfimmi najugaqarsimasut, aningaasaatikilliortutut inissisimasutut misissukkat naatsorsuutaannut ilanngunneqassanngitsut. Taamatuttaaq pineqarput meeqqanut inuusuttunullu inissiisarfinniittut, 18-it sinnerlugit ukiulinnit inuiaqatigiinnut ikaarsaarnissamut piareersartunit imaluunniit inissaaleqinermik peqquteqartumik aamma najugaqarfigineqarsinnaasunik.

 

Inissiisarfinni najugallit pisortanit soraarnerussutisiaasa annertussusaat suussusaallu malillugit kiisalu Naatsorsueqqissaartarfiup Namminersorlutik Oqartussat ulloq unnuarlu inisiisarfiini najugalinnut nalunaarsuisarfia atorlugu immikkoortiterneqarput. Meeqqat inissiisarfinniittut meeraapput angajoqqaaminni najugaqanngitsut taamaattumik misissukkanut aamma ilanngunneqanngillat, ataani meeqqanut angajoqqaaminni najugaqanngitsunut immikkoortoq takuuk.

 

Ilinniartut

Meeqqat atuarfiannit qaffasinnerusumik ilinniakkamik ingerlatsisut imaluunniit meeqqat atuarfiannit qaffasinnerusumik ilinniakkamik ingerlatsisunik inersimasunik ilaqutallit aningaasaatikilliortunut misissuinermi ilanngunneqanngillat, aningaasaatikilliortutut tunngavilersuutinik naammassinnissimagaluarunilluunniit. Killiliineq tamanna atorneqarpoq, aningaasaatikilliorneq nammineq toqqakkatut tassani isigineqarmat, ataavartuunanilu.

 

Innuttaasoq ilinniartutut naatsorsuutigineqarpoq pineqartoq piffissap misissuiffiusup naanerani Naatsorsueqqissaartarfiup ilinniartunut ilinniakkanik ingerlatsisunut nalunaarsuiffiani, ISCED-imi qaffasissuseq 3 imaluunniit qaffasinnerusoq qaangerlugu ilinniakkamik ingerlatsisutut nalunaarsorsimappat.

 

Meeqqat pingasut inorlugit ukiullit

Suleriaaseq malillugu piffissap misissuiffiusup naanerani innuttaasut pingasunik ukioqalersimanngitsut Kalaallit Nunaanni ukiuni pingasuni najugaqarsimasutut naatsorsorneqanngillat. Taamaattumik meeqqat pingasunik ukioqalersimanngitsut aningaasaatikilliortutut naatsorsorneqartarput aatsaat ilaqutariit iluanni allat aningaasaatikilliortutut tunngavilersuutinik naammassinnissimappata.

 

Meeqqat angajoqqaaminni najugaqanngitsut

Meeqqat minnerpaamik angajoqqaani ataaseq najugaqatiginngippagu, meeraq angajoqqaamini najugaqanngitsutut naatsorsuutigineqarpoq. Meeqqat angajoqqaaminni najugaqanngitsut tassaanerupput ilaquttaminni allani najugallit, ilaqutariinni ilasiaasut, isumaginninnikkut inissiisarfimmiittut imaluunniit kollegiani najugallit. Meeqqat ilinniartuullutik angerlarsimaffimmi najugaqanngitsut meeqqallu isumaginninnikkut inissiisarfimmiittut amerlanertigut misissukkani ilanngunneqartanngillat, qulaani taaneqareersutut ilinniartunut isumaginninnermilu inissiisarfinni najugalinnut tunngavilersuutit peqqutigalugit. Meeqqat angajoqqaaminni najugaqanngitsut sinneruttuttaaq misissuinermi ilaanngillat, Naatsorsueqqissaartarfiup inunnut nalunaarsuiffiani paasissutissat tingussaasut tunngavigalugit meeqqat pineqartut aningaasaqarnikkut atugarisaat nalilersorneqarsinnaasorineqanngimmata.

 

Misissukkat amerlassusaat

Misissuinermi matumani siunertat pingaarnerpaat ilagaat aningaasaatikilliortut amerlassusaasa ineriartornerat malinnaaffigissallugu. Aningaasaatikilliortullu amerlassusaannik naatsorsuinerup saniatigut pingaaruteqarpoq misissukkat amerlassusaannik toqqaanissaq, tassaasoq misissuinermi aningaasaatikilliortut amerlassusaannut naleqqiullugu isiginiagassaq, takuuk takussutissiaq 8.

 

Takussutissiaq 8 Misissukkat amerlassusaanni ilaatinneqanngitsut pissutaallu

	2017	2018	2019	2020	2021
Ilanngarneqaratik amerlassusaat ..................	55.877	55.992	56.081	56.421	56.562
Ukioq naallugu Kalaallit Nunaanni najugaqarsimanngitsut piikkat ......................................	1.876	1.952	1.897	1.831	1.808
Piffissaq misissuiffik tamakkerlugu Kalaallit Nunaanni najugaqarsimanngitsut piikkat .....................	2.660	2.714	2.684	2.710	2.513
Meeqqat angajoqqaaminni najugaqanngitsut piikkat......	1.017	986	1042	973	977
Ilinniartut taakkulu ilaqutaat piikkat .................	4.498	4.615	4.507	4.665	4.656
Timmisartoqarfinni stationinilu najugallit piikkat ........	68	75	64	59	53
Isumaginninnikkut inissiisarfinni najugallit piikkat .......	556	538	535	584	505
Ilaqutariinni isertitaqanngitsuniittut piikkat ............	189	235	268	286	338
Misissukkat amerlassusaat .....................	45.013	44.877	45.084	45.313	45.712

 

Misissukkat amerlassusaanni pineqartut tamarmik Kalaallit Nunaanni inuit nalunaarsuiffianni najugaqartutut nalunaarsorsimasut aammalu meeqqat pingasut inorlugit ukiullit inuunertik tamaat Kalaallit Nunaanni inuit nalunaarsuiffianni nalunaarsorsimasut tunngavigineqarput. Pineqartut najugaqarnermut tunngavilersuutinik naammassinnissimanerannut naliliineq 31.decembarimi inunnik nalunaarsuiffimmi nalunaarsorsimanerannik tunngaveqarpoq. Ukiut marluk nikinnerini Kalaallit Nunaanniit allamut nuussimasinnaaneri misissorneqanngillat, imaluunniit innuttaasoq Kalaallit Nunaata avataani inunngorsimasuunersoq 31.decembarilu tikitsinnagu Kalaallit Nunaannut nuussimasuunersoq misissorneqarani. Taamaattoq Kalaallit Nunaanni ukioq naallugu akileraartartuusimanngitsutut nalunaarsorsimasut ilanngunneqanngillat.

 

Piffissami misissuiffiusumi innuttaasut Kalaallit Nunaanni najugaqavissuunngitsut saniatigut piffissap misissuiffiusup naanerani kommunit avataanni najugallit peerneqarput, innuttaasullu kommunit agguataarneqarnerisa iluiniittut illoqarfinnili, nunaqarfinni savaateqarfinniluunniit najugalittut nalunaarsorsimanngitsut aamma peerneqarlutik. Assersuutigalugu stationini najugallit.

 

Ilanngullugit peerneqarput innuttaasut qallunaatut innuttaassuseqanngitsut kiisalu Savalimmiuni inunngorsimasut isertitaqanngitsutut nalunaarsukkat imaluunniit piffissap misissuiffiusup ukiuani kingullermi ilaqutariinni isertitaqarsimanngitsut. Tamanna misissorneqarpoq innuttaasut Kalaallit Nunaanniit allamut nuussimasut immikkoortinniarlugit, inunnilli nalunaarsuiffimmi nalunarsuutit kingusinaarsimanerannik peqquteqartumik suli nalunaarsorsimasutut allaqqasinnaasut.

 

Kiisalu piffissap misissuiffiusup naanerani ilinniartunut, isumaginninnikkut inissiisarfinni najugalinnut meeqqanullu angajoqqaaminni najugaqanngitsunut tunngavilersuutit qulaani taaneqartut malillugit pineqartut killiffissiorlugit piiarneqarput.