Naatsorsuinermi periaatsip nassuiarnera
Qallunaat ilisimasallit ataatsimiititaliaannit piitsuussutsimut nassuiaat Naatsorsueqqissaartarfimmit atorneqarpoq. Aningaasaatikilliortutullu inissisimaneq ima nassuiarneqarpoq:
”Innuttaasunut allanut sanilliullugu
innuttaasoq imaluunniit ilaqutariit ajornakusoornerusumik
inuunermi atugaqarnerat,
·
taamatullu inissisimaneq pissakilliornermik pissuteqartoq,
· pingaartumik aningaasaqarnikkut. Inissisimaffik ataavartoq, inuup imaluunnit ilaqutariit namminneerlutik allanngortissinnaanngisaat imaluunniit namminneerlutik allanngortitsisinnaanermut periarfissaat killilik”.
Aningaasaatikilliortunut nassuiaat qallunaat piitsuussutsimut killigititaat tunngavigalugu atornissaanut piareersarneqarpoq. Nassuiaammilli atuineq qallunaat nassuiaataannik allaaneruvoq Kalaallit Nunaanni misissuinermi nalunaarsuutit atorneqarsinnaasut, inatsisitigut assigiinngissutsit kiisalu kisitsinerup ajornaatsuunissaa pissutigalugit.
Kalaallit Nunaannilu innuttaasunut misissuinermi aningaasaatikilliortutut naatsorsorneqassangaanni ataani pineqartut inissisimaffigineqartariaqarput:
·
Ukiuni tulleriinni
pingasuni isertitat atoriaannaat isertitanut killigititap ataani
inissisimanerat.
·
Meeqqat
atuarfiannit qaffasinnerusumik piginnaasaqalersitsisussamik ilinniakkamik
ingerlatsinnginneq imaluunniit meeqqat atuarfiannit qaffasinnerusumik
piginnaasaqalersitsisussamik ilinniartumik inersimasumik ilaqutaqannginneq.
·
Utoqqaat illuanni,
paaqqinnittarfimmi imaluunniit innarluutilinnut angerlarsimaffimmi
najugaqanngineq.
Tunngavilersuutit ataani itisilerneqarput.
Isertitanut
nassuiaat
Aningaasaatikilliortutut
inissisimaneq ukiumut isertitat atoriaannaat tunngavigalungit
aalajangerneqarpoq (isertitat akileraaruseriikkat isumaginninnermilu
nuussinerit ilanngullugit). Piffissami pineqartumi atuisinnaanermut
periarfissanut isertitat atoriaannaat uuttuutigineqarput.
Taamaattoq
isertitat atoriaannaat atusinnaanermut tamakkiisumik periarfissiinngillat.
Pingaartumik inuiaqatigiinni ikinnerusuni nalilersorneqarpoq nammineq
atugassanik aalisarneq piniarnerlu aningaasaqarnermut pingaaruteqartuusut.
Saniatigut pisortat ikiorsiissutinik aaqqissuussaqarput, atuisinnaanermut
pingaaruteqartunik, isertitanullu atoriaannarnut ilanngullugit
naatsorsorneqanngitsunik. Tassani pineqarput ass. Ulluunerani
paaqqinnittarfinni inissaqartitsineq namminerlu angerlarsimaffimmi
ikiorteqarneq, inissiani attartortakkani ineqarnermut tapiissutit assigalungit
isertitani atoriaannarni ilanngullugit naatsorsorneqanngitsut.
Ilaqutariit
aningaasaatikilliortut amerlanertigut Pisortanit ikiorsiissutit pillugit
Inatsisartut peqqussutaat nr. 15, 20. november 2006-imeersoq tunngavigalugu
ikiorserneqartarput. Inatsit malillugu ikiorsiisarnerni pisortani
allaffissornikkut aammalu nalunaarsuinermi periaatsit assigiinngitsut
ilaqutariit akornanni aammalu pisortanit ulluunerani ornittakkanut,
eqqagassalerinermut il.il. atatillugit ilaqutariit ataasiakkaat isertitaannut
nalunaarsorsimasunut sunniuteqarsinnaapput.
Taamatuttaaq
meeqqanut akilersuutit tigusisussap inuuniarneranut sunniuteqarsinnaapput.
Akilersuutinik A-nik tunniussisarneq (akilersuutinut tapit) meeqqap
isertitaanut nalunaarsorneqartanngilaq taamatullu ilaqutariit isertitaannut
kisitsinermi ilaatinneqarani. Akilersuut nalinginnaasoq meeqqamut ataatsimut
ukiumut 12.000 kr.-nik annertussuseqarpoq.
Ilaqutariit,
inoqutigiit naligiissitsinerlu
Isertitat
uuttuutinut tulluarsarlugit aningaasartuutinut annerusunut soorlu ineqarnermut
akiliummut, imermut, kallerup inneranut, kiassarnermut, sillimmasiinermut,
nerisassanut il.il. naatsorsorneqarput.
Naatsorsueqqissaartarfik
ilaqutariit kisitsisitigut paasissutissaannik suliaqarnikuuvoq, tassani
inoqutigiit akornanni ilaqutariinnermi qanoq atassuteqarnerit aallaavigalugit
inoqutigiit ilaat ilaqutariinnut arlalinnut immikkoortiterneqarput.
Innuttaasoq
kinaluunniit inunnik nalunaarsuiffimmut ulloq unnuarlu najugaqarfimminik
nalunaarutiginnittussaaavoq. Taamaakkaluartoq innuttaasut najugaqarfinnut paasissutissat
tamakkiisuunatillu kukkuneqajuitsuunngillat.
Ukiup
naanerani pineqartup ilaqutariinnut atassuteqarfigisaanut isertitai
atassuserneqartarput. Ilaqutariinnut naatsorsuinermi piffissaq misissuinerup
inernerinut sunniuteqarsinnaavoq. Assersuutigalungu innuttaasut ukiup
ingerlanerani angerlarsimaffimmiit allamut nuussimasut imaluunniit avissimasut
misissuinermi isertitakitsunut ilanngunneqarsinnaapput, ilaqutariinnermi
allanngortoqarnerata kingunerisaanik, ukiup annerpaartaani pineqartoq ilaqutariinni
isertitakkaani inissisimasimangaluaq.
Isertitat
nalilersornerini ilaqutariit annertussusaat katitigaanerallu aallaavigineqarput
(isertitat naligiissinnerat). Ilaqutariit ataatsimut aningaasaqartuunerat
aammalu angerlarsimaffimmi annertuunik ingerlatsinermi atuinermi
iluaqutissartaqarnera pissutigalugu. Ilaqutariit isertitaat isertitanut
kisitsisitigut paasissutissalerinermi OECD-p malittarisassai malillugit
naligiissinneqarput.
Isertitat
naligiissinnerat ilaqutariit tamakkiisumik isertitaat ilaqutariit
katitigaanerisa uuttuutaannik naleqqussakkamik agguarneqarluni kisinneqarpoq.
Ilaqutariinni inersimasoq siulleq (14-it sinnerlugit ukiulik ) 1-imik
uuttuuteqarpoq. Ilaqutariinni inersimasoqarsimappat allanik, inersimasut allat
tamarmik immikkut 0,5-imik uuttuuteqartinneqartarput meeqqallu tamarmik
immikkut 0,3-mik uuttuuteqartinneqarlutik. Taamaasilluni ilaqutariit immikkut
tamarmik naligiissitsinermut uuttuutaat katillugit kisinneqarput. Ilaqutariit
marlunnik inersimasortallit pingasunillu meerartallit 1+0,5+0,3+0,3+0,3 =
2,4-rimik naligiissitsinermut uuttuuteqarput. Ilaqutariinni isertitat 300.000
kr.-usimappata isertitat naligiissinnerat 300.000 kr./2,4 = 125.000
kr.-usimassapput, inersimasup kisimiittut isertitaanut
sanilliunneqarsinnaalluni.
Isertitanut
killigititaq
Isertitanut
killissarititaq qallunaat misissuineranni inuit isertitaasa atoriaannaat
agguaqatigiissinneranni 50 pct.-iannut inissinneqarsimavoq.
Agguaqatigiissinnerat tassaavoq isertitat annertussusiisa qaffasissusaanni
qeqqani annertussuseq, affaaniipput isertitaqarnerusut aammalu affaani
isertitakinnersut.
Aningaasaatikilliortutut
taaneqassagaanni ukiuni tulleriini pingasuni isertitanut killissarititaq
ataallugu isertitaqartuusimasariaqarpoq.
Isertitanut
kisitsisitigut paasissutissat malillugit Kalaallit Nunaanni isertitat
naligiinnginnerusumik inissisimapput Danmarkimilu agguaqatigiissillugu
isertitanit aamma appasinnerusumik inissisimallutik. Taamaattumik Kalaallit
Nunaanni isertitanut killigititap isertitat agguaqatigiissinnerisa 50
pct.-iannik annertunerunissaa tunngavilersuutigineqarsinnaavoq. Tamannalu
tunngavigalungu killigititanik marlunnik, isertitat agguaqatigiissinnerini 50
aamma 60 pct.-inik, suliaqartoqarpoq.
Kalaallit
Nunaanni misissuinermi isertitat agguaqatigiissinneri ukiunut ataasiakkaanut
kisinneqarput, allanngorarnerit assigiissaarniarlugit qallunaat misissuineranni
isertitat agguaqatigiissinneri ukiuni pingasukkaani kisinneqarsimasut
akerliannik. Kalaallillu Nunaanni misissuinermi periaaseq tamanna atoruminarsarlugu
toqqarneqarpoq, agguaqatigiissitsinerillu tulleriiaat piffissap ingerlanerani
isertitakitsut amerlassusaannut sunniuteqanngitsutut nalilerneqarmat.
Takussutissiaq 7. misissukkat amerlssuaanni
isertitat agguaqatigiissinnerat
(isertitat naligiissinnerat)
|
2016 |
2017 |
2018 |
2019 |
2020 |
|
kr. |
||||
Ilaqutariit isertitaat atoriaannaat naligiissitat |
149.226 |
150.457 |
150.533 |
155.814 |
162.075 |
Nalunaarut: Ukiuni tulleriinni pingasuni misissuiffiusuni ukiumi kingullermi isertitat agguaqatigiissinnerat atorneqarpoq.
Pisuussutit
Qallunaat misissuineranni pineqartut 100.000 koruunit sinnerlugit pisuussutillit (2010-minngaanneersut) piitsutut taaneqanngillat. Massakkuugallartoq Naatsorsueqqissaartarfik nalunaarsuutinik tulluartunik inuit pisuussutaannut tunngasunik eqqortunik suliaqarnissamut periarfissaqanngilaq, tunngavigineqartorlu tamanna kalaallinut misissuinermi ilanngunneqanngilaq. Tunngavilersuutip ilanngunneqannginnera misissuinerup inernerinut annerusumik malunnaateqannginnera naatsorsuutigineqarpoq, ilaqutariit ataatsikkut isertitakitsut annertuunillu pisuussutillit arlaqanngissorineqarmata.
Paaqqinittarfinni najugallit
Utoqqaat illuini paaqqinnittarfinni innarluutillillu angerlarsimaffiini najugallit utoqqalinerni siusinaarlunilu soraarnerussutisiaqartuukkajupput. Inatsimmi aalajangersagaavoq soraarnerussutisiallit inissiisarfinni najugaqartut aningaasanik tunngaviusunik pisartagaqassasut, kaasarfimmiunik taallugit, inissiisarfimmilu najugaqarnermut akiliisassanngitsut.
Taamatuttaaq inissiisarfinni najugallit naliginnaasumik isertitakitsuupput, nerisaqarnermut ineqarnermullu akiliisannginnamik. Taamaattumik misissuinermi matumani aalajangerneqarpoq innuttaasut inissiisarfinni najugallit imaluunniit misissuinermi piffissaliussap naanerani inissiisarfimmi najugaqarsimasut, aningaasaatikilliortutut inissisimasutut misissukkat naatsorsuutaannut ilanngunneqassanngitsut. Taamatuttaaq pineqarput meeqqanut inuusuttunullu inissiisarfinniittut, 18-it sinnerlugit ukiulinnit inuiaqatigiinnut ikaarsaarnissamut piareersartunit imaluunniit inissaaleqinermik peqquteqartumik aamma najugaqarfigineqarsinnaasunik.
Inissiisarfinni najugallit pisortanit soraarnerussutisiaasa annertussusaat suussusaallu malillugit kiisalu Naatsorsueqqissaartarfiup Namminersorlutik Oqartussat ulloq unnuarlu insisiisarfiini najugalinnut nalunaarsuisarfia atorlugu immikkoortiterneqarput. Meeqqat inissiisarfinniittut meeraapput angajoqqaaminni najugaqanngitsut taamaattumik misissukkanut aamma ilanngunneqanngillat, ataani meeqqanut angajoqqaaminni najugaqanngitsunut immikkoortoq takuuk.
Ilinniartut
Meeqqat atuarfiannit qaffasinnerusumik ilinniakkamik ingerlatsisut imaluunniit meeqqat atuarfiannit qaffasinnerusumik ilinniakkamik ingerlatsisunik inersimasunik ilaqutallit aningaasaatikilliortunut misissuinermi ilanngunneqanngillat, aningaasaatikilliortutut tunngavilersuutinik naammassinnissimangaluarunilluunniit. Killiliineq tamanna atorneqarpoq, aningaasaatikilliorneq nammineq toqqakkatut tassani isingineqarmat, ataavartuunanilu.
Innuttaasoq ilinniartutut naatsorsuutigineqarpoq pineqartoq piffissap misissuiffiusup naanerani Naatsorsueqqissaartarfiup ilinniartunut ilinniakkanik ingerlatsisunut nalunaarsuiffiani, ISCED-imi qaffasissuseq 3 imaluunniit qaffasinnerusoq qaangerlugu ilinniakkamik ingerlatsisutut nalunaarsorsimappat.
Meeqqat pingasut inorlugit ukiullit
Suleriaaseq malillugu piffissap misissuiffiusup naanerani innuttaasut pingasunik ukioqalersimanngitsut Kalaallit Nunaanni ukiuni pingasuni najugaqarsimasutut naatsorsorneqanngillat. Taamaattumik meeqqat pingasunik ukioqalersimanngitsut aningaasaatikilliortutut naatsorsorneqartarput aatsaat ilaqutariit iluanni allat aningaasaatikilliortutut tunngavilersuutinik naammassinnissimappata.
Meeqqat angajoqqaaminni najugaqanngitsut
Meeqqat minnerpaamik angajoqqaani ataaseq najogaqatiginngippagu, meeraq angajoqqaamini najugaqanngitsutut naatsorsuutigineqarpoq. Meeqqat angajoqqaaminni najugaqanngitsut tassaanerupput ilaquttaminni allani najugallit, ilaqutariinni ilasiaasut, isumaginninnikkut inissiisarfimmiittut imaluunniit kollegieni najugallit. Meeqqat ilinniartuullutik angerlarsimaffimmi najugaqanngitsut meeqqallu isumaginninnikkut inissiisarfimmiittut amerlanertigut misissukkani ilanngunneqartanngillat, qulaani taaneqareersutut ilinniartunut isumaginninnermilu inissiisarfinni najugalinnut tunngavilersuutit peqqutigalungit. Meeqqat angajoqqaaminni najugaqanngitsut sinneruttuttaaq misissuinermi ilaanngillat, Naatsorsueqqissaartarfiup inunnut nalunaarsuiffiani paasissutissat tingussaasut tunngavigalungit meeqqat pineqartut aningaasaqarnikkut atungarisaat nalilersorneqarsinnaasorineqanngimmata.
Misissukkat amerlassuaat
Misissuinermi matumani siunertat pingarnerpaat ilagaat aningaasaatikilliortut amerlassusaasa ineriartornerat malinnaaffigissallungu. Aningaasaatikilliortullu amerlassusaannik naatsorsuinerup saniatigut pingaaruteqarpoq misissukkat amerlassusaannik toqqaanissaq, tassaasoq misissuinermi aningaasaatikilliortut amerlassusaannut naleqqiullugu isiginiangassaq, takuuk takussutissiaq 8.
Takussutissiaq 8 Misissukkat amerlassusaanni ilaatinneqanngitsut pissutaallu
|
2016 |
2017 |
2018 |
2019 |
2020 |
Ilanngarneqaratik amerlassusaat ................. |
55.860 |
55.877 |
55.992 |
56.081 |
56.421 |
Ukioq naallugu Kalaallit Nunaanni najugaqarsimanngitsut piikkat ..................................... |
2.024 |
1.876 |
1.952 |
1.897 |
1.831 |
Piffissaq misissuiffik tamakkerlugu Kalaallit Nunaanni najugaqarsimanngitsut piikkat ................... |
2.429 |
2.660 |
2.714 |
2.684 |
2.710 |
Meeqqat angajoqqaaminni najugaqanngitsut piikkat... |
1.050 |
1.017 |
986 |
1.042 |
973 |
Ilinniartut taakkulu ilaqutaat piikkat ............... |
4.434 |
4.496 |
4.624 |
4.533 |
4.745 |
Timmisartoqarfinni stationinilu najugallit piikkat ....... |
72 |
68 |
75 |
64 |
59 |
Isumaginninnikkut inissiisarfinni najugallit piikkat ..... |
553 |
559 |
555 |
542 |
592 |
Ilaqutariinni isertitaqanngitsuniittut piikkat .......... |
208 |
189 |
235 |
268 |
286 |
Misissukkat amerlassusaat ................... |
45.090 |
45.012 |
44.851 |
45.051 |
45.225 |
Misissukkat amerlassusaanni pineqartut tamarmik Kalaallit Nunaanni inuit nalunaarsuiffianni najugaqartutut nalunaarsorsimasut aammalu meeqqat pingasut inorlugit ukiullit inuunertik tamaat Kalaallit Nunaanni inuit nalunaarsuiffianni nalunaarsorsimasut tunngavigineqarput. Pineqartut najugaqarnermut tunngavilersuutinik naammassinnissimanerannut naliliineq 31.decembarimi inunnik nalunaarsuiffimmi nalunaarsorsimanerannik tunngaveqarpoq. Ukiut marluk nikinnerini Kalaallit Nunaanniit allamut nuussimasinnaaneri misissorneqanngillat, imaluunniit innuttaasoq Kalaallit Nunaata avataani inunngorsimasuunersoq 31.decembarilu tikitsinnagu Kalaallit Nunaannut nuussimasuunersoq misissorneqarani. Taamaattoq Kalaallit Nunaanni ukioq naallugu akileraartartuusimanngitsutut nalunaarsorsimasut ilanngunneqanngillat.
Piffissami misissuiffiusumi innuttaasut Kalaallit Nunaanni najugaqavissuunngitsut saniatigut piffissap misissuiffiusup naanerani kommunit avataanni najugallit peerneqarput, innuttaasullu kommunit agguataarneqarnerisa iluiniittut illoqarfinnili, nunaqarfinni savaateqarfinniluunniit najugalittut nalunaarsorsimanngitsut aamma peerneqarlutik. Assersuutigalugu stationini najugallit.
Ilanngullugit peerneqarput innuttaasut qallunaatut innuttaassuseqanngitsut kiisalu Savalimmiuni inunngorsimasut isertitaqanngitsutut nalunaarsukkat imaluunniit piffissap misissuiffiusup ukiuani kingullermi ilaqutariinni isertitaqarsimanngitsut. Tamanna misissorneqarpoq innuttaasut Kalaallit Nunaanniit allamut nuussimasut immikkoortinniarlugit, inunnilli nalunaarsuiffimmi nalunarsuutit kingusinaarsimanerannik peqquteqartumik suli nalunaarsorsimasutut allaqqasinnaasut.
Kiisalu piffissap misissuiffiusup naanerani ilinniartunut, isumaginninnikkut inissiisarfinni najugalinnut meeqqanullu angajoqqaaminni najugaqanngitsunut tunngavilersuutit qulaani taaneqartut malillugit pineqartut killiffissiorlugit piiarneqarput.